अमेरिकाबाट भर्खरै आएकी दुई वर्षीया नातिनीलाई कमलपोखरीकी ५५ वर्षीया खकुरेल थरकी महिलाले सेरेलेक किनेर ख्वाइछन् । खाएको ४ घन्टाजति पछि ती बालिकालाई झाडाबान्ता भयो । बढी नै हुन थालेपछि उनलाई अस्पताल लगियो । उपचारका क्रममा डाक्टरले बालिकाले खाएका खानाबारे जानकारी लिए । उनलाई सेरेलेक खुवाएको जानकारी पाएपछि डाक्टरले सेरेलेकको म्याद गुज्रिसकेको थियो कि भनेर शंका व्यक्त गरे । डाक्टरको कुराले हजुरआमा झसङ्ग भइन् । घरमा गएर राम्ररी हेर्दा सेरेलेक नामक त्यो पीठोमा मसिना कीरा परेको र ढुसी लागेको पाइयो । सेरेलेकको म्याद कतै लेखिएको रहेनछ । त्यो सेरेलेक फालियो । यो केही समयअघिको घटना हो ।
एक उपभोक्ता बालकृष्ण अनुभव छ, “ एकपटक केही प्याकेट चाउचाउ किनेर ल्याएको थिएँ । एकदिन चाउचाउको प्याकेट खोलेर हेरेको त सेतो रंगको चाउचाउमा कालो–कालो पदार्थ देखेँ । भाँडामा चाउचाउ खन्याएर हेर्दा थुप्रै स–साना वस्तु पानीमा तैरिएको देखेँ । चम्चाले निकालेर हेर्दा ती त मरिसकेका घुन पो रहेछन् । यसबारेमा सम्बन्धित कम्पनीमा भन्न खोज्दा पनि सफल भइन । मैले त्यो कम्पनीमा इमेल लेखेर पठाएँ, फोन गरँे । वास्तै गरेनन् ।’
यस किसिमका गुनासा थुप्रै भेटिन्छन् । कतिपयले पकाउनुभन्दा पहिले नै देख्छन् र फाल्छन्, कतिपयले देख्दैनन्, खाएर बिरामी पर्छन् । यस्ता सडेका खाद्यवस्तुबाट बालबालिका बढी पीडित हुने गरेको पाइन्छ ।
यस्ता घटना हाम्रो समाजमा बराबर भइरहेका हुन्छन् तर प्रकाशमा आइरहेका हुँदैनन् । बाहिर किनिएका पाकेटबन्द खाद्यवस्तुहरुको उत्पादन मिति र खान मिल्ने अन्तिम म्यादबारे नेपाली उपभोक्ता त्यति सचेत रहेको पाइँदैन । त्यसैले गर्दा यस्ता पाकेटबन्द खाद्यवस्तुहरुमा म्याद नलेख्ने, म्याद गुज्रिएको भए पनि बजारमा पठाउने र बिक्री गर्ने गरेको पाइन्छ ।
साथै कतिपय उत्पादक तथा विक्रेताहरुले त खाद्यवस्तुमा लेखिएअनुसारको म्याद गुज्रिएपछि पुनः नयाँ म्याद लेखिएको लेबल टाँसेर बजारमा पठाउनेजस्ता आपराधिक काम गरेर जनस्वास्थ्यमा खेलबाड गर्ने गरेको पनि पाइएको छ । अझ गाउँघरमा त प्रायः उत्पादन मिति र म्याद गुज्रिने मिति पनि नलेखी वा म्याद गुज्रिएपछि सच्याएर स्टिकर टाँसी पठाउने गरेको पनि पाइन्छ । खाद्यवस्तुमा उत्पादन मिति र त्यसको खान हुने अवधिको मिति हेर्ने बानी नभएकोले पनि उपभोक्ता ठगिने र व्यापारी मोटाउने काम भइरहेको छ ।
गत असोज महिनामा विशाल ग्रुपले यस्तै आपराधिक काम गरेको सार्वजनिक भएको थियो । त्यस समूहले म्याद गुज्रिएका धेरै तयारी खाद्यवस्तुमा नयाँ म्याद लेखिएका स्टिकर टाँसेर बजारमा ल्याएको सरकारी निरीक्षणका क्रममा पत्ता लागेको कुरा प्रकाशमा आएको थियो । यो छड्के जाँचका क्रममा फेला पारेको घटना मात्र हो । कानुनी कारबाही प्रभावकारी नभएकोले त्यस्ता आपराधिक कार्य व्यापारीहरुले सधैँजसो गरिरहेको देखिन्छ । उपभोक्ता सचेत नभएसम्म यस्ता घटनाले प्रोत्साहन पाई नै रहेका हुन्छन् । त्यसैले उपभोक्ताले नै यस्ता वस्तुलाई अस्वीकार गर्ने बानी बसाल्नुपर्छ ।
म्याद नाघेका खानेकुराहरुले तत्कालै र दीर्घकालीनरुपमा स्वास्थ्यमा असर पु¥याउँछन् तर कतिपयलाई यसबारे जानकारी नै छैन । म्याद गुज्रिएर ढुसी लागेका र कीरा लागेका खानेकुराले हाम्रो स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पु¥याउन सक्छ ।
म्याद जुज्रिएका खाद्यवस्तु खाँदा झाडापखाला लाग्ने, बान्ता हुनेजस्ता तत्कालीन समस्या हुन्छन् । साथै म्याद नाघेका र ढुसी परेका खाद्यवस्तुहरु प्रयोग गर्दा दीर्घकालीनरुपमा कलेजोमा समस्या हुन सक्छ । बाहिरबाट आएका वा कारखानामा बनेका पाकेटबन्द खाद्यवस्तुलाई लामो समयसम्म सुरक्षित राख्न त्यसमा विभिन्न रसायनहरु पनि मिसाइएको हुन्छ । त्यस्ता रसायनहरुमध्ये कतिपय अखाद्य पनि हुन सक्छन् । त्यसले पनि स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पार्छ ।
हालैको घटनामा हर्लिक्स र चकलेटजस्ता वस्तुहरुको मिति सच्चाएर ठूलो मात्रामा बजारमा पठाएको कुरा प्रकाशमा आएको छ । यी वस्तु स्वास्थ्यका दृष्टिले राम्रा नभए पनि चेतनाका अभावले नेपाली बजारमा धेरै बिक्री हुने वस्तु हुन् । त्यस्ता वस्तुहरु म्याद गुज्रिएपछि मिति सच्याएर बजारमा पठाउनु भनेको निकै घातक कार्य हो । यस्ता घातक कार्य विगतमा पनि बेलाबेलामा हुने गरेको भए पनि यो वर्ष संसारभर नै लामो समय लकडाउन भएकाले ठूलो मात्रामा पाकेटबन्द खाद्यवस्तुहरु म्याद गुज्रिएको अवस्थामा स्टक रहेका छन् ।
हाम्रो समाजमा घरमा लामो समय राखेको अन्नमा यदि घुन, भुसुना लाग्यो भने घाममा सुकाउने वा धेरै नै पुरानो छ भने चरालाई दिने चलन छ । तर प्याकेटमा कीरा र ढुसी लागेका वस्तुचाहिँ म्याद अर्को राखेर उपभोक्तालाई दिने ठूला व्यापारीको चलन छ ।
घरमा बनाएको अचारमा ढुसी लाग्यो भने त्यो प्रयोग गरिन्न तर बाहिरका व्यापारिक प्रयोजनले बनाइएका अचारमा ढुसी लाग्यो भने त्यसलाई मजासँग चलाइदिएर नयाँ म्यादको स्टिकर टाँसी बेच्दा उपभोक्ताले किनिरहेका हुन्छन् । उपभोक्ताले म्याद गुज्रिएको र ढुसी परेको थाहा नपाउँदै उपभोग गर्छन् । त्यति मात्र होइन, कतिपयले त त्यस्तो वस्तु खाँदा स्वास्थ्यमा गम्भीर हानि पुगिसकेपछि पनि त्यसकै कारणले होला भनेर अनुमानसम्म गर्न सकेका हुँदैनन् ।
ढुसी भएको खाद्यवस्तुले कलेजो बिगार्न सक्छ । त्यसैले यस्ता वस्तुभन्दा घरका ताजा खानामा जोड दिनुपर्छ । घरको ताजा रोटी, हलुवा, खिचडी खाँदा कोरोनाको महमारी चलिरहेका बेला रोगसँग लड्ने शक्ति पनि बढ्छ
